W II kwartale 2025 mają wejść zmiany związane z likwidacją ubezwłasnowolnienia - w to miejsce wejdzie model wspieranego podejmowania decyzji. W związku z tym zajdą zmiany w aktach takich jak:

1. Kodeks cywilny;
2. Kodeks postępowania cywilnego;
3. Prawo o notariacie;
4. Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta;
5. Ustawa prawo upadłościowe;
6. Ustawa Prawo restrukturyzacyjne.

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw w głównej mierze zakłada zastąpienie ubezwłasnowolnienia instytucją „wspieranego podejmowania decyzji”. Zmiana w tym zakresie jest skutkiem dostosowania polskiego prawa do regulacji międzynarodowych, które dotyczą ochrony osób niepełnosprawnych.

PLANOWANE ZMIANY

I. Usunięcie z porządku prawnego pojęcia „osoby ubezwłasnowolnionej” –zostanie zastąpione to modelem „wspieranego podejmowania decyzji”. Brak zdolności do czynności prawnych będzie odnosić się tylko do kryterium wieku;

II. Wprowadzenie osoby kuratora wspierającego dla osób wymagającej lżejszej formy wsparcia oraz kuratora reprezentującego dla osób, które będą wymagać intensywniejszego wsparcia.

1. kurator będzie ustanawiany do pomocy w prowadzeniu spraw osoby pełnoletniej lub spraw danego rodzaju, bądź tylko doraźnej pomocy w załatwieniu konkretnej sprawy. Osoba, która potrzebuje wsparcia utrzyma autonomię w podejmowaniu decyzji;
2. w przypadku kuratorów dokonujących czynności w imieniu osoby potrzebującej wsparcia, nie będzie ona miała zdolności procesowej. Co ważne – sąd przyzna prawo reprezentacji tylko w przypadku określonych rodzajów spraw albo czynności, które zastaną wypunktowane w postanowieniu sądu o powołaniu kuratora;
3. wspomniani kuratorzy będą ustanawiani przez sąd na okres nie dłuższy niż 5 lat i nie będzie można tego ponowić;
4. sąd uchyli kuratelę, jeżeli ustanie jej przyczyna i wówczas kurator będzie mógł domagać się zwrotu wszelkich środków związanych z prowadzeniem sprawy. Roszczenia będą się przedawniać z upływem 3 lat od zakończenia postępowania. Kuratora będzie można zmienić z powodu faktycznych lub prawnych przeszkód albo, gdy kurator dopuszcza się zaniedbań naruszających interesy osoby, dla której został ustanowiony;
5. kurator reprezentujący będzie powoływany w przypadku, gdy osoba potrzebująca wsparcia znajdzie się w stanie, które uniemożliwi zrozumienie treści / skutki oświadczenia woli / nie będzie mógł samodzielnie dokonać czynności prawnych / nie będzie mogła w sposób dostateczny chronić swojego interesu;
6. zadaniem sądu będzie określenie jakiego rodzaju spraw będą wykonywane przez przyznanego osobie wspieranej kuratora lub za jego zgodą. Jednostronna czynności prawna dokonana bez zgody kuratora reprezentującego przez osobę wspieraną, będzie nieważna, zaś ważność zawartej umowy będzie zależeć od potwierdzenia jej przez wspomnianego kuratora a druga strona umowy będzie mogła wyznaczyć kuratorowi termin do jej potwierdzenia. Umowy w drobnych sprawach życia codziennego osoby wspierane będą mogły zawierać samodzielnie. Ponadto zgoda kuratora reprezentującego nie będzie konieczna w przypadku zaciągania przez osobę wspieraną zobowiązań lub rozporządzania mieniem, którego wartość nie przekracza kwoty z góry określonej przez sąd;
7. zostanie określony katalog czynności, do których dokonania kurator będzie potrzebować odpowiedniej zgody sądu.

III. Projekt ustawy nowelizującej przewiduje essentialia negotii umowy asysty prawnej.

1. essentialia negotii to elementy przedmiotowo istotne czynność prawnej, określają typ czynności i charakter stosunku prawnego, w tym przedmiotu świadczenia. Umowa ta będzie zawierana między osobą zlecającą a osobą przyjmującą obowiązki asystenta prawnego. Jej istotą będzie udzielenie osobie wsparcia w dokonywaniu określonych czynności prawnych;
2. ustawa zmieniająca wprowadza również dobre obyczaje w oparciu, o które strony umowy powinny działać. Zgodnie ze wspomnianą klauzulą generalną osoba przyjmująca obowiązki asystenta prawnego będzie musiała powstrzymywać się od wywierania wpływu na swobodne podejmowanie decyzji przez zlecającego asystę. Nie będzie mógł także podejmować czynności związanych z zastępstwem procesowym lub bezpośrednim;
3. zostanie określony katalog czynności, które mogą zostać zwarte w umowie;
4. umowa będzie zawierana w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Taka forma ma na celu zabezpieczenie interesów jej stron;
5. ustawa zmieniająca określi także wymagania, którym będzie musiała sprostać osoba przyjmująca obowiązki asystenta prawnego. Zlecający będzie mógł zawrzeć umowę z więcej niż jednym asystentem. Asysta wygaśnie w przypadku śmierci jednej ze stron umowy.

IV. Możliwość ustanowienia pełnomocnictwa rejestrowego do dokonywania w imieniu mocodawcy czynności prawnych w dwóch sferach – osobistej i majątkowej.

1. pełnomocnictwo to będzie ustanawiane na wypadek, gdyby mocodawca utracił zdolność do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem;
2. pełnomocnictwo rejestrowe obejmie czynności sądowe i pozasądowe związane z majątkiem i osobą, która udziela upoważnienia;
3. nie będzie można go ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich, a jego forma będzie musiała przybrać formę aktu notarialnego;
4. zmiany przewidują, że pełnomocnictwo rejestrowe będzie sporządzane przez notariusza;
5. padły propozycje utworzenia odpowiedniego rejestru, w którym będą rejestrowane udzielone pełnomocnictwa rejestrowe, co przekłada się na zmiany w Ustawie Prawo o notariacie;
6. projekt przewiduje, że umocowanie pełnomocnika rejestrowego powstanie z chwilą dokonania wpisu protokołu poświadczenia pełnomocnictwa w Rejestrze Pełnomocnictw;
7. umocowanie pełnomocnika rejestrowego wygaśnie w przypadku: odwołania pełnomocnictwa, zrzeczenia się wykonywania pełnomocnictwa, śmierci mocodawcy lub pełnomocnictwa, ustanowienia dla pełnomocnika rejestrowego kuratora reprezentującego; wpisu protokołu poświadczenia pełnomocnictwa rejestrowego udzielonego przez tego pełnomocnika rejestrowego do Rejestr Pełnomocnictw, upływu terminu oznaczonego w pełnomocnictwie, prawomocnego skazania pełnomocnika rejestrowego za przestępstwo popełnione na szkodę mocodawcy, prawomocnego pozbawienia pełnomocnika praw publicznych, a także uprawomocnienia się postanowienia o zwolnieniu pełnomocnika rejestrowego;

V. Projekt ustawy zmieniającej przewiduje, że osoba pełnoletnia, dla której ustanowiono kuratora reprezentującego nie będzie miała zdolności procesowej(zdolności do podejmowania czynności procesowych, np. wytoczenie powództwa) w zakresie czynności, które dokonywać może kurator w jej imieniu, bądź te, do których potrzebna jest zgoda.

1. osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych oraz osoba, dla której ustanowiono kuratora reprezentującego do niektórych spraw lub czynności, będzie miała zdolność procesową w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie;
2. w związku ze zmianami w Kodeksie postępowania cywilnego został uchylony w księdze II w tytule II w dziale I Rozdział 2 pt.: „Ubezwłasnowolnienie” – dodany został natomiast w części pierwszej w księdze drugiej w tytule II w dziale I Rozdział 1a i 1b „Sprawy z zakresu kurateli wspierającej i reprezentującej”;
3. ponadto został określony krąg uczestników postepowania o ustanowienia kuratora wspierającego i reprezentującego;
4. sąd będzie mógł zaniechać doręczenia pism sądowych, wezwania bądź wysłuchania osoby, której dotyczy postępowanie o ustanowienie kuratora reprezentującego, jeżeli uzna to za niecelowe ze względu na stan zdrowia tej osoby, z wyjątkiem pierwszego wysłuchania w sprawie.

VI. W Prawie o notariacie przewidywane jest dodanie rozdziału 3d w Dziale II poświęconego Rejestrowi Pełnomocnictww związku z obowiązkiem sporządzenia pełnomocnictw rejestrowych w formie aktu notarialnego oraz obowiązku ich zarejestrowania. Za prowadzenia Rejestru odpowiedzialna będzie Krajowa Rada Notarialne. Zostaną dodane przepisy regulujące ww. pełnomocnictwo;

VII. W Ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta projekt ustawy zmieniającej wprowadza regulację, która wyłącza prawo pacjenta do zachowania w tajemnicy informacji medycznych przez osoby wykonujące zawód medyczny w zakresie niezbędnym do wydania zaświadczenia, o którym mowa art. 42 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty;

VIII. W związku ze zniesieniem instytucji ubezwłasnowolnienia konieczne jest wprowadzenie pełnomocnictwa medycznego, ponieważ w obecnym stanie prawnym przedstawiciele ustawowi ubezwłasnowolnionych osób mieli możliwość podejmowania decyzji w kwestiach zdrowotnych swoich podopiecznych. Po zniesieniu tego przepisu personel medyczny w każdym przypadku musiałby zwracać się do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na przeprowadzenie zabiegu.

IX. W Ustawie Prawo upadłościowe– ogłoszenie upadłości nie będzie skutkować wygaśnięciem pełnomocnictwa rejestrowego. Konieczne jest uregulowanie wpływu ogłoszenia upadłości na treść wspomnianego pełnomocnictwa w zakresie czynności podejmowanych przez pełnomocnika rejestrowego, które dotyczą przepisu art. 79a Prawa upadłościowego, czyli mienia wchodzącego w skład masy upadłości.

X.Ustawa Prawo restrukturyzacyjne – zgodnie z regulacją art. 288 ust. 3, który mówi, że „Jeżeli skuteczne przeprowadzenie postępowania sanacyjnego wymaga osobistego udziału dłużnika lub jego reprezentantów, a jednocześnie dają oni gwarancję należytego sprawowania zarządu, sąd może zezwolić dłużnikowi na wykonywanie zarządu nad całością lub częścią przedsiębiorstwa w zakresie nieprzekraczającym zakresu zwykłego zarządu. Sąd cofa zezwolenie w przypadku zaistnienia przesłanek, o których mowa w art. 239 uchylenie zarządu własnego dłużnika i ustanowienie zarządcy ust. 1”. Jeżeli zostanie ustanowione pełnomocnictwo rejestrowe zarząd będzie wykonywała osoba, która zostanie umocowana jako pełnomocnik rejestrowy. W trakcie postępowania sanacyjnego treść pełnomocnictwa rejestrowego zostanie ograniczona wyłącznie do dokonywania czynności sądowych i pozasądowych ściśle zawiązanych z osobą, która to pełnomocnictwo nadała.

źródło: gov.pl, lexlege.pl