Sygnaliści to osoby zgłaszające naruszenia, bądź nieprawidłowości mające miejsce w przedsiębiorstwie, w którym są zatrudnione lub w organizacji, z którą ściśle są związani. Sygnalistą może być pracownik, kandydat na dane stanowisko, biznesowy partner, współpracownik, podwykonawca, ale także i urzędnik, czy klient.

Definicja sygnalisty została uregulowana na gruncie prawodawstwa unijnego, która mówi, że jest to „osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informacje na temat naruszeń uzyskane w kontekście związanym z wykonywaną przez nią pracą” (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/1937 z dnia w 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.

Na gruncie polskiego prawa będzie obowiązywać Ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, która implementuje unijne regulacje do polskiego prawodawstwa. W procedowanym akcie normatywnym sygnalista definiowany jest jako „osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację uzyskaną w kontekście związanym z pracą”.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami unijnej dyrektywy sygnalista może zgłosić naruszenie prawa UE, ale również i naruszenie obowiązujących przepisów w kraju. Wymienione sątrzy grupy naruszeń prawa ustanowionego przez UE, które dotyczą:

1. naruszeń z dziedzin objętych ustawodawstwem Unii Europejskiej: naruszeń wolności i praw człowieka oraz obywatela państw członkowskich UE, korupcji, handlu ludźmi, prawa pracy, zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych, zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa produktów i transportu, ochrony środowiska i ochrona radiologiczna wraz z bezpieczeństwem jądrowym, bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia zwierząt i zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych, a także bezpieczeństwa sieci wraz z bezpieczeństwem systemów informacyjnych;
2. naruszeń mających bezpośredni wpływ na interesy finansowe Unii Europejskiej;
3. naruszeń, które dotyczą bezpośrednio wewnętrznego rynku unijnego.

Wspomniane wyżej naruszenia sygnalista może zgłosić na dwa sposoby: wewnątrz firmy do przełożonego, bądź poprzez kanał zewnętrzny, np. do organów ścigania, którymi w Polsce są: Policja, prokuratura, Żandarmeria Wojskowa, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Straż Graniczna, Służba Celna. Sygnalista naruszenie może zgłosić także przy użyciu mediów w celu publicznego ujawnienia.

Osoba, która zauważy naruszenie jest zobowiązana do jego zgłoszenia, ale co ważne musi posiadać jego uzasadnione podstawy. Nie może zatem podawać informacji niemających faktycznego odzwierciedlenia w rzeczywistości – w przeciwnym razie czekają na niego sankcje, bowiem zgodnie z przepisem art. 23 ust. 2 unijnej dyrektywy o sygnalistach:

„Państwa członkowskie wprowadzają przepisy przewidujące skuteczne, proporcjonalne i odstraszające sankcje dla osób dokonujących zgłoszenia, wobec których ustalono, że świadomie dokonały zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji”.

W toku prac nad polską ustawą implementującą dyrektywę ustawodawca przewidział, że osoba, która poniesie szkodę z powodu świadomego zgłoszenia, bądź ujawnienia nieprawdziwych informacji przez sygnalistę może domagać się odszkodowania w wysokości co najmniej przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, które obowiązywało w sektorze przedsiębiorstw w trakcie zgłaszania naruszenia.

Sygnalista może zostać pociągnięty do odpowiedzialności, gdy:

1. zgłosi nieprawidłowość z dziedziny, która nie jest objęta ochroną;
2. zgłosi nieprawidłowość i nie posiada do niej uzasadnionych podstaw;
3. nieprawidłowo zgłosi naruszenie.

Ciągle trwają prace nad przepisami, które będą chronić sygnalistów. Co ważne, tożsamość sygnalisty w żaden sposób nie może zostać ujawnione, chyba że osoba się na to zgodzi lub ujawnienie jest konieczne dla celów postępowania wyjaśniającego lub toczącego się postępowania sadowego.

Istnienie osoby sygnalistyw danym przedsiębiorstwie, zakładzie pracy uzależnione jest od tego, czy wcześniej jakiekolwiek naruszenia już występowały. Zgodnie z unijną dyrektywą oraz projektem polskiego aktu przedsiębiorstwa zatrudniające minimum 50 pracowników powinny mieć przygotowane kanały umożliwiające zgłaszanie wykrytych nieprawidłowości. Można ich wprowadzić także w mniejszych przedsiębiorstwach, urzędzie, czy szkole.

Polska ustawa o ochronie sygnalistów wejdzie w życie po 3 miesiącach od jej podpisania, czyli dokładnie 25 września 2024 r.

źródła:

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii;

2. Projekt z dnia 6 lutego 2023 r. Ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa;

3. fundequate.com.